Huế – mảnh đất kinh kỳ với những câu chuyện văn hóa và ẩm thực, là nơi giữ vững tinh hoa của truyền thống. Trong những gương mặt đã góp phần bảo tồn và phát huy ẩm thực Huế, bà Mai Thị Trà nổi bật như một biểu tượng của nghệ thuật ẩm thực cố đô. Sinh năm 1934 tại phường Trường An, Thừa Thiên Huế, bà Trà là cháu gái của vợ vua Duy Tân, một người con của gia đình quý tộc Huế. Trọn cuộc đời bà đã gắn bó với vùng đất này, tận tâm bảo tồn và truyền dạy giá trị văn hóa ẩm thực dân tộc.
Bước chân vào cuộc đời của một nghệ nhân
Một ngày tháng Bảy ngập nắng, tôi có dịp ghé thăm bà tại căn nhà giản dị nhưng thấm đượm tinh hoa Huế. Đón tiếp tôi, ở tuổi 90, bà vẫn minh mẫn, thân thiện với nụ cười hiền hòa. Giọng Huế nhẹ nhàng, trầm ấm của bà kể lại những ký ức về các món ăn cung đình, những loại bánh Huế mà bà từng học từ thuở bé. Nét duyên của người phụ nữ cố đô toát lên qua từng cử chỉ, lời nói. Bà say sưa chia sẻ về cách thức chế biến, lựa chọn nguyên liệu và nghệ thuật trang trí, làm cho các món ăn không chỉ ngon miệng mà còn mãn nhãn.
Khởi nguồn từ tình yêu ẩm thực quê nhà
Sinh ra trong một gia đình trâm anh thế phiệt, bà Trà được mẹ và các dì dạy nấu nướng từ nhỏ. “Ngoài học chữ, tôi được dạy cách làm bánh, nấu các món ăn để dâng cúng tổ tiên,” bà kể lại. Lớn lên với tình yêu bếp núc, năm 1991, sau khi nghỉ hưu từ công tác giảng dạy, bà dốc toàn bộ tâm huyết vào việc truyền dạy nghệ thuật chế biến món Huế cho thế hệ sau. Với bà, nấu ăn là một nghệ thuật đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và đặc biệt là chọn đúng nguyên liệu đặc trưng xứ Huế. Thổ nhưỡng vùng này tạo nên những gia vị đậm đà, hài hòa, không quá ngọt như miền Nam, cũng không quá chua như miền Bắc.
Từ cung đình đến dân gian – Nghệ thuật trong từng món ăn
Ẩm thực Huế được chia thành hai dòng chủ đạo: cung đình và dân gian. Nếu các món cung đình đòi hỏi sự tinh tế, cầu kỳ thì ẩm thực dân gian lại gần gũi, giản dị hơn nhưng vẫn mang đậm nét Huế. Với bà Trà, sự khéo léo không chỉ ở kỹ thuật mà còn ở tâm hồn người nấu. Hương vị món ăn phải vừa ngon, vừa đẹp mắt lại bổ dưỡng, là nguồn dinh dưỡng lành mạnh cho cơ thể.
Chính tình yêu với nghệ thuật ẩm thực đã đưa bà đến các vai trò quan trọng như giám khảo các cuộc thi nấu ăn, chuyên gia giới thiệu ẩm thực trên truyền hình, và đặc biệt là người truyền dạy kinh nghiệm quý báu cho lớp trẻ. Năm 2000, bà cùng các nghệ nhân Huế đã sang Bỉ quảng bá ẩm thực Việt, mang tinh hoa xứ Huế ra thế giới.
Nỗi niềm gìn giữ tinh hoa ẩm thực Huế
Cuộc sống hiện đại kéo theo sự thay đổi của nghệ thuật ẩm thực. Bà Trà không khỏi trăn trở khi thấy giá trị truyền thống dần phai nhạt. Những kỹ thuật, bí quyết làm bánh Huế tinh tế từng chút một giờ ít người còn lưu truyền. Nỗi lo lắng này thôi thúc bà quyết tâm dạy nghề và viết sách, như một cách lưu giữ tinh hoa ẩm thực Huế cho thế hệ sau.
Trong câu chuyện bà kể, tôi nghe những nốt trầm của nỗi niềm, ngậm ngùi khi bà thấy món ăn hiện nay chú trọng nhiều vào hình thức mà thiếu đi sự hài hòa, chất lượng. Với bà, nấu ăn không đơn thuần là việc chế biến mà là một cách tôn trọng văn hóa, lưu giữ hồn cốt dân tộc. Những cuốn sách “Chè Huế, hương vị và công dụng” và “Món chay phong cách Huế” là minh chứng cho tâm huyết của bà, được viết từ trải nghiệm và tình yêu sâu sắc với văn hóa cố đô.
Truyền lửa cho thế hệ kế thừa
Những năm tháng truyền nghề, bà đã đào tạo không ít học trò thành danh, trong đó có Nghệ nhân Nhân dân Hoàng Thị Như Huy. Nhiều học viên nhớ mãi hình ảnh cô giáo tận tụy, cẩn trọng và yêu nghề. Một trong những lời dạy mà học trò bà luôn ghi nhớ là: “Với nghề này, không có ai thắng ai cả, chỉ có người đi trước và người đi sau thôi.” Đó là tinh thần của nghệ thuật ẩm thực Huế – không phải là sự cạnh tranh mà là sự trao truyền.
Nghệ nhân Ưu tú Lê Hồng Sơn, giáo viên Trường Cao đẳng Du lịch Huế, cũng bày tỏ lòng ngưỡng mộ khi chứng kiến tâm huyết bà Trà dành cho ẩm thực dân gian. “Ở tuổi này, cô vẫn truyền lửa, giữ vững tinh hoa ẩm thực Huế, quả thật đáng quý.”
Huế – Nơi ẩm thực là tâm hồn
Đối với bà, Huế là nơi không nơi nào sánh bằng, từ dòng sông Hương yên bình đến những con đường rợp bóng cây. Bà từng tâm sự rằng, dù có đi xa, lòng bà vẫn luôn nhớ Huế, nơi chứa đựng tình yêu dành cho ẩm thực. Với bà, không có niềm hạnh phúc nào hơn khi thấy lớp trẻ kế thừa và tiếp tục giữ gìn bản sắc này. Cả cuộc đời bà gắn bó với Huế, bà như một kho báu sống của ẩm thực, của nền văn hóa cung đình từng vang bóng.
Tình yêu ẩm thực Huế của bà Mai Thị Trà không chỉ là đam mê mà còn là sứ mệnh. Cuộc đời bà là tấm gương sáng cho những ai yêu ẩm thực Huế, yêu văn hóa dân tộc. Trong bối cảnh ẩm thực Huế đang được quảng bá rộng rãi, thương hiệu “Huế – Kinh đô ẩm thực” sẽ còn vươn xa, nhờ có những người như bà – người luôn tâm huyết giữ gìn và truyền lửa.
